Τι είναι ο τρομονόμος;
Ο τρομονόμος είναι ένας ειδικός ποινικός νόμος που προσδιορίζει κατ’ αρχήν ποια εγκλήματα μπορούν να οριστούν ως τρομοκρατία και κατ’ επέκταση ορίζει ειδικό νομικό καθεστώς για αυτά. Πιο απλά για τα εγκλήματα που ορίζονται ως τρομοκρατία προβλέπεται ξεχωριστή αντιμετώπιση από αυτά του κοινού ποινικού δικαίου, περιορίζοντας τις αντικειμενικές δυνατότητες υπεράσπισης πριν και κατά την διάρκεια της δίκης ή ακόμα και μετά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μη δυνατότητα να δικαστεί κανείς από μικτό ορκωτό δικαστήριο, καθότι οι ένορκοι μπορεί να αλλάξουν τα δεδομένα της κρίσης του δικαστή. Ταυτόχρονα δίνονται περισσότερες δικαιοδοσίες στην αστυνομία με την δημιουργία της «αντιτρομοκρατικής», ως ειδικού κλιμακίου, για την πρόληψη και την καταστολή τέτοιων εγκλημάτων.
Ποια «απειλή» έρχεται να καταπολεμήσει ο τρομονόμος;
Βασική ιδεολογική αιχμή του τρομονόμου είναι η προστασία του πολιτεύματος και της εύρυθμης λειτουργίας της οικονομικής και πολιτικής ζωής της χώρας από «ασύμμετρες απειλές». Ως τέτοιες αναφέρονται και οι ένοπλες οργανώσεις που δρουν με τους δικούς τους πολιτικούς στόχους ενάντια στο κράτος. Ως ειδικός νόμος, ο τρομονόμος, μπορεί να χαρακτηριστεί «εξαίρεση» του νόμου, αφού διαχωρίζει τις ποινές και την μορφή του δικαστηρίου, για το ίδιο έγκλημα σε περίπτωση που αυτό διαπράττεται από «συγκροτημένη ομάδα» εισάγοντας έτσι την λογική της «συλλογικής ευθύνης» απέναντι στην εξατομικευμένη διάσταση του νόμου. Πέρα από τις ποινές, ή τη ίδια την δίκη, αφήνει ανοιχτή την δυνατότητα για συνολικά διαφορετική αντιμετώπιση του κατηγορημένου τόσο πριν, στο στάδιο της προανάκρισης όσο και μετά (ειδικές συνθήκες κράτησης). Διαμορφώνεται έτσι ένα καθεστώς διπλών ταχυτήτων. Ένας νόμος μέσα στο νόμο ή καλύτερα μια «εξαίρεση» του νόμου με αφορμή μια αφηρημένη υπεράσπιση της «δημοκρατίας» ή της κοινωνικής ασφάλειας. Σε αυτό έρχεται να προστεθεί το ασαφές ή το ανοιχτό θεωρητικό πλαίσιο του τρομονόμου στα ποια ακριβώς εγκλήματα μπορούν να χαρακτηριστούν ως τρομοκρατία ή ποιες οργανώσεις ή ομαδοποιήσεις μπορεί να χαρακτηριστούν ως σύσταση εγκληματικής οργάνωσης. Ασάφειες και παραθυράκια που όπως θα δούμε αφέθηκαν ανοιχτά για πολύ συγκεκριμένους λόγους. Σε ιδεολογικό επίπεδο πάλι, μία δεύτερη χρήση του τρομονόμου είναι η κοινωνική ποινικοποίηση πρακτικών αντίστασης και αγώνα, πάντα με την στενή συνεργασία των ΜΜΕ. Μια τέτοια κατεύθυνση έχει ως στόχο να διαχωρίζονται αυτές οι επιλογές από τις ευρύτερα αποδεκτές και εντός νόμου διαμαρτυρίες. Το σημείο όμως αυτού του διαχωρισμού μένει πάντα ανοιχτό και υπόκειται σε πολιτικές-κρατικές σκοπιμότητες που εκφράζονται μέσα στις δικαστικές αίθουσες αλλά κυρίως μέσα από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Πότε ψηφίστηκε ο τρομονόμος;
Ο τρομονόμος που βρίσκεται σε ισχύ σήμερα ψηφίστηκε το 2001 επί κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ. Τροποποιήθηκε πρώτη φορά το 2004 (ΝΔ) ενώ η δεύτερη τροποποίηση του έλαβε χώρα τον Αύγουστο που μας πέρασε. Ο λόγος περί «ασύμμετρων απειλών» και «τρομοκρατικής απειλής» γεννήθηκε και εγκαθιδρύθηκε στο νομικό οπλοστάσιο του ελληνικού κράτους, αλλά και σχεδόν σε όλα τα κράτη του κόσμου, μέσα στο διεθνές περιβάλλον της κήρυξης του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Όπως θυμάστε οι περισσότεροι / ες, μετά τις 11 Σεπτέμβρη του 2001, κεντρικό διακύβευμα για τα κράτη ήταν η χρήση της τρομοκρατικής απειλής για την αναδιάρθρωση του νομικού τους οπλοστασίου καθώς και την διεύρυνση του ρόλου της εκτελεστικής εξουσίας. Η πρώτη εφαρμογή του τρομονόμου στις υποθέσεις των οργανώσεων «17Νοέμβρη» και «Επαναστατικού Λαϊκού Αγώνα» και η ειδική αντιμετώπιση των κατηγορούμενων, έρχεται να υποδηλώσει την εκδικητική φύση του κράτους σε σχέση με ανοιχτά εσωτερικά ζητήματα και απειλές.
Εν έτη 2004 και με αφορμή τους ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας, ο τρομονόμος ισχυροποιείται, χωρίς να υπάρχουν σαφείς ενδείξεις περί κάποιας εξωτερικής ή εσωτερικής απειλής. Το 2007 επιχειρείται να εφαρμοστεί ο τρομονόμος σε υποθέσεις άμεσων δράσεων και εμπρηστικών σαμποτάζ, σε πρακτικές δηλαδή που εδώ και χρόνια χρησιμοποιεί ο αντιεξουσιαστικός χώρος και που ποτέ από το κράτος δεν τους έχει αποδοθεί επίσημα ο όρος τρομοκρατία. Το 2008, εν μέσω εξέγερσης, συλλαμβάνονται μαθητές στη Λάρισα και ο εισαγγελέας κάνει χρήση του τρομονόμου για να τους ασκηθούν διώξεις.
Αρχικά λοιπόν η «τρομοκρατία» αναφέρονταν ως ένας εξωτερικός κίνδυνος. Σταδιακά όμως έγινε ξεκάθαρο σε ποιους και ποιες αναφέρεται. Από εξωτερικός κίνδυνος ή αόρατη απειλή, με τον όρο αυτό, βήμα βήμα άρχισε να χαρακτηρίζεται ένα όλο και μεγαλύτερο εύρος συγκρουσιακών πολιτικών επιλογών από τις ένοπλες οργανώσεις μέχρι τις βίαιες μαζικές διαδηλώσεις. Ο τρομονόμος δηλαδή στοχεύει συνολικά στον «εσωτερικό εχθρό» και όχι στις πιο βίαιες μορφές δράσης.
Ενδιαφέρον σε συμβολικό και πολιτικό επίπεδο έχει η απομάκρυνση, σύμφωνα με την τελευταία τροπολογία του τρομονόμου, μιας ευρωπαϊκής απόφασης-πλαίσιο με βάση την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η οποία ανέφερε πως δεν συνιστά «τρομοκρατική πράξη» η τέλεση συγκεκριμένων αδικημάτων (κακουργημάτων και πλημμελημάτων), εάν αυτά «εκδηλώνονται ως προσπάθεια εγκαθίδρυσης δημοκρατικού πολιτεύματος ή ως δράση υπέρ της ελευθερίας, ή αποσκοπούν στην άσκηση θεμελιώδους ατομικής, πολιτικής ή συνδικαλιστικής ελευθερίας». Μια απόφαση που είχε ενσωματωθεί καθαρά για τα «μάτια του κόσμου» και η οποία πλέον κρίθηκε άχρηστη.
Μίλησε κανείς για ολοκληρωτισμό;
Το αστυνομικό κράτος εδώ και δέκα χρόνια οργανώνεται και ετοιμάζεται να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της τάξης του, ώστε η κρίση να μην οδηγήσει σε μια γενικευμένη κοινωνική έκρηξη. Το όπλο του νόμου στρέφεται όλο και συχνότερα απέναντι σε δυναμικές απεργίες (επιστράτευση), απέναντι σε καταλήψεις (βλ. εισαγγελείς σε μαθητικές καταλήψεις), απέναντι σε διαδηλωτές που επιλέγουν να συγκρουστούν, απέναντι σε απείθαρχους μετανάστες. Τα ΜΜΕ παίρνουν σταθερά το μέρος των αφεντικών, δυσφημώντας κάθε τύπου οργανωμένης αντίστασης, δημιουργώντας έτσι με την παντοδυναμία τους την αίσθηση πως κινούνται επιθετικά μόνο «αποφασισμένες μειοψηφίες», είτε αφορά απεργούς συμβασιούχους είτε ένοπλες οργανώσεις. Ο τρομονόμος έπαψε να αφορά πλέον τους «συνήθεις υπόπτους». Οι μετανάστες, καθώς και όσοι στέκονται αλληλέγγυα δίπλα τους, έρχονται όλο και συχνότερα αντιμέτωποι με φασιστικές συμμορίες οι οποίες τα τελευταία χρόνια χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης από τα ΜΜΕ αλλά και από την αστυνομία. Το όπλο της αστυνομίας άρχισε να πυροβολεί όλο και συχνότερα, ενώ νέες κατασταλτικές ειδικές δυνάμεις, όπως οι ΔΙΑΣ και οι ΔΕΛΤΑ στελεχώνονται από τον πάτο της κοινωνίας με βασικό σκοπό να καταστείλουν συλλογικές πρακτικές αντίστασης (βλ. επιθέσεις με μηχανές πάνω σε διαδηλωτές).
Η γενίκευση του τρομονόμου μόνο τυχαία δεν είναι. Η ίδια η δημιουργία και η εξέλιξη αυτών των «έκτακτων» διατάξεων θεωρητικά αποσκοπούσαν σε αυτή τη στιγμή. Η ισχυροποίηση του «συμπλέγματος της ασφάλειας» έρχεται παράλληλα με την διάλυση όλων εκείνων των θεσμών κοινωνικής ενσωμάτωσης και διαμεσολάβησης, γνωστών και ως «κράτος πρόνοιας». Διάλυση που αποτελεί κομβικό στοιχείο της σημερινής καπιταλιστικής κρίσης. Το αστυνομικό κράτος, τα έκτακτα νομικά μέτρα, η κατάσταση «εκτάκτου ανάγκης» που κήρυξε η κυβέρνηση για την διάσωση της οικονομίας αποτελούν μια διαδικασία ομαλής μετάβασης από την φιλελεύθερη δημοκρατία των ελευθέρων καταναλωτών (και τον δολοφονημένων μεταναστών) σε ένα νέου τύπου καθεστώς: Στην δημοκρατία «έκτακτης ανάγκης». Η ουσία αυτής της μετάβασης είναι η απόλυτη δικαιοδοσία της άρχουσας τάξης να ποινικοποιεί κατ’ εξαίρεση (και όχι απαραίτητα να καταστέλλει) ότι στέκεται απέναντι της, ενώ παράλληλα μέσω της δημιουργίας διαχωρισμών περί νόμιμης και παράνομης δράσης να αναπαράγει διαχωρισμούς εντός των κινημάτων. Έτσι ενώ δεν καταργείται επίσημα το δημοκρατικό πολίτευμα (δηλαδή οι εκλογές, η ελευθερία του λόγου, η ελεύθερη συνάθροιση κτλ.) ανά πάσα στιγμή, στο όνομα του εθνικού συμφέροντος και της σωτηρίας της οικονομίας, μπορούν να περιστέλλονται θεμελιώδη δικαιώματα ή νόμοι που προστατεύουν την συλλογική δράση, και τέλος να απονομιμοποιούνται κοινωνικά, ώστε να κατασταλούν, οι ριζοσπαστικές πρακτικές. Θεωρητικά λοιπόν ορθώνουν τον κρατικό μηχανισμό και την φυσική και ιδεολογική βία του- απέναντι στις σύγχρονες κοινωνικές ανταρσίες. Είναι στο χέρι των «από τα κάτω» αν αυτές οι επιλογές της εξουσίας θα εφαρμοστούν ανεμπόδιστα…